فلز مس

نام مس Copperاز واژه یونانی Chalkos و کلمه لاتین Cyprium گرفته شده است. زیرا بخش اعظم آن در Cyprus استخراج شده است .
این اصطلاح به صورت Cuprum ساده شده و به واژه انگلیسی Copper تغییر نموده است. مس بیست و چهارمین عنصر فراوان در پوسته زمین است و فراوانی مس در پوسته زمین 01/0 % می باشد.
 مس فلزی است به رنگ نارنجی یا قهوه‌ای مایل به قرمز با نماد( Cu)سمبل آن در کیمیاگری قدیم علامت" +" بوده است)، عدد اتمی 29، وزن اتمی 54/63، وزن مخصوص آن در 20 درجه سانتی گراد برابر 96/8 گرم بر سانتی متر مکعب، سختی 3 در مقیاس موس، جلای فلزی، هدایت الکتریکی و حرارتی بالا، دارای خاصیت شکل پذیری خوب، قابلیت انعطاف (چکش خواری)، مقاوم در برابر خوردگی، دیا مغناطیس، نقطه جوش 2567 درجه سانتیگراد و نقطه ذوب 6/1084 درجه سانتی گراد. مس در گروه 11(IA) جدول تناوبی به عنوان فلزضعیف Transition Metals بوده و در دوره 4 قرار دارد.
  مس یکی از فلزات اصلی و غیر آهنی است که با حرارت دادن در مجاورت هوا اکسید می‌شود و بیشترین کاربرد را بعد از آلومینیوم در گروه فلزات غیر آهنی داراست. خواص عالی نظیر هدایت الکتریکی و حرارتی بالا، قابلیت ماشین کاری و شکل پذیری خوب و ... مس را به یک فلز اساسی در صنعت امروزی جهان مبدل کرده است. از اوایل قرن هجدهم، همزمان با صنعتی شدن جهان و رشد تکنولوژی و صنعت مخصوصاً کشف الکتریسته و استفاده گسترده از انرژی الکتریکی، اهمیت مس در جهان افزایش یافت.
   مس یکی از قدیمی‌ترین ، مفیدترین و پر مصرف‌ترین عناصر فلزی است که توسط بشر کشف گردیده و حتی گفته می‌شود که نخستین فلز اکتشاف شده توسط بشر بوده است چرا که در طبیعت به شکل خالص یافت می‌شود و به آسانی نیز شکل‌پذیر است. رنگ این فلز پرتغالی مایل به سرخ است که جاذبه خاصی بدان می‌دهد و به همین لحاظ از دیرباز مورد تقاضا بوده است. بیش از 90 % از مس دنیا در اروپای غربی ( 40 % ) ، امریکای شمالی ( 38 % ) و ژاپن ( 15 % ) گزارش داده شده است .
  کاربرد مس: مس فلزی است که کاربردهای بسیار متنوعی دارد.
ویژگیهای این فلز که عبارتست از: قابلیت خارق العادة هدایت جریان برق و گرما، قابلیت چکش کاری، مقاومت در برابر خوردگی، قابلیت ماشین کاری، استحکام کششی، خاصیت آلیاژی و و قابلیت چشمگیر شکل پذیری، مس را فلزی مطلوب جلوه می‌دهد و بعنوان یک کالای واسطه‌ای در بسیاری از بخشها، کاربردهای متنوعی پیدا کند و در بعضی از حیطه‌ها نیز بعنوان یک کالای نهائی مورد استفاده قرار گیرد خاصه در هنر که بدلیل رنگ جذاب سرخ آن موارد استفاده دارد.

مهم ترین مورد مصرف مس در صنایع برق و الکترونیک (حدود 46 درصد) می‌باشد. از مس و آلیاژ های آن در صنایع مکانیکی، متالورژی، فلز کاری، شیمیایی و … استفاده می‌شود.
 مس در صنایع دارویی، کانه آرایی، رنگ سازی، و صنعت پوست و چرم نیز به کار می‌رود. کاربرد مس در صنعت کاغذ سازی نیز قابل توجه است.
همچنین از مس در کشاورزی، حمل و نقل (هواپیما و کامیون و …)، صنایع نظامی (پوکه فشنگ، گلوله توپ و …)، صنایع کشتی سازی، مصارف ساختمانی مانند انواع لوله‌های مسی در لوله‌کشی، انواع دستگیره‌های در و سایر اثاثیه ثابت خانه‌ها ، انواع مجسمه‌ها ( مانند مجسمه Liberty که حاوی 179000 پوند مس است )، مصارف الکتریکی شامل انواع دستگاه‌های تقویت کننده الکتریکی و کلید انتقال برق الکتریکی ( بعنوان سیم گرد یا میله، بصورت عایق دار، یا لخت، در تولید جریان، انتقال جریان و رسانایی )، الکترومغناطیس و در انواع موتورها، ژنراتورها، ترانسفرماتورها و سایر دستگاههای الکتریکی، موتورهای الکترومغناطیس و ماشین بخار وات، لوله‌های خلاء، لوله‌های اشعه کاتدی، در اجاق(گرم‌خانه) میکروویو، هدایت موج برای اشعه میکرو ویو به عنوان یک سطح بیواستاتیک در بیمارستانها، بعنوان ماده مرکب به صورت محلول در شیمی، سولفات مس به عنوان یک ماده سمی و یا خالص کننده آب و … نیز استفاده می‌شود.
تقریباً نیمی از مصرف مس دنیا به اهداف الکتریکی اختصاص می یابد. بدلیل رسانایی دمایی بالا، مس در لوله و مجراها، بویژه جهت گرم کردن، سرد کردن و انتقال حرارت بسیار مناسب است.  همان گونه که مس با رسانایی بالا در کاربردهای الکتروتکنیکی و الکترونیک مورد احتیاج است، کیفیت های مس ویژه جهت سایر کاربردها انتخاب می شوند. تقریبا 30 درصد تولید مس جهان در آلیاژ سازی بکار برده می شود. آلیاژهای مس عموماً سرد کار می باشند و تنها 10 درصد از آنها ریخته گری می شوند.  بعلت مقاومت بالای مس در مقابل خوردگی، از این فلز به وفور در صنایع غذایی و شیمیایی استفاده می شود.
در مهندسی مکانیک، با تولید کننده های ابزارهای دقیق، در ساخت خودرو و کشتی سازی، کاربرد فراوان دارد. گرایش به سمت کاربرد مس در ساختمان سازی بعنوان ماده نصب، دیوار سازی و سقف سازی رو به فزونی است. در مهندسی هیدرولیک، مس در گرفتن روزنه های سدها، دریچه سد (مسیل) و پل ها کاربرد دارد. بعد از طلا، مس تنها عنصر فلزی است که دارای رنگی غیر از خاکستری می باشد. این عنصر قدمتی به طول تاریخ بشر دارد.
مس همواره یکی از مهمترین مواد بوده و امروزه یکی از پرکارترین فلزات غیرآهنی سنگین می باشد. مس خالص بدلیل ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی و بخصوص رسانایی الکتریکی (که تنها نقره از آهن رساناتر است)، چکش خواری بالا و در نتیجه قابلیت بالای کار بر روی آن و مقاومت در برابر خوردگی (رفتار شیمیایی که آنرا به فلز نیمه نجیب تبدیل می کند) کاربرد وسیعی دارد.
 آلیاژهای متداول مس، بخصوص برنج، برنز، مس- نیکل و مس- نیکل- نقره از اهمیت کاربردی بالایی برخوردارند. کانه های ترکیبات مس با رنگهای روشن بخصوص قرمز، سبز و آبی مشخص می شوند. مس موجود در خاک عنصر ردیاب ضروری جهت بسیاری از مخلوقات منجمله انسان است. این فلز به عنوان یکی از مهمترین و مفیدترین فلزات است و می‌تواند تشکیل آلیاژ دهد. -  مس با قلع مخلوط می‌شود و تشکیل bell Metal و با نسبت کوچکتری تشکیل برنز را می‌دهد. -  مس با روی مخلوط شده و تشکیل آلیاژ برنج، Pinchbeck و آلیاژهای دیگر را می‌دهد. این فلز می‌تواند به علت قابلیت انعطاف پذیری به صورت ورقه‌ای، سیم و لوله‌ای درآید.  مس به شکل تصفیه شده نیز توسط تولید کنندگان شمش‌های مس، ریخته‌گریها، واحدهای مفتول سازی، واحدهای تولید کننده فرآورده‌های برنجی و سایر بخشها، مورد مصرف قرار می‌گیرد و تبدیل به فرآورده‌هائی نظیر سیم بدون پوشش، کابل و سیم پوشش‌دار، نوار و تسمه، لوله، میله، محصولات ریخته‌گیری و... می‌شود.  استفاده از این فرآوردها در صنایع مختلف اصطلاحاً مصرف نهایی مس و یا "End -Uses " نامیده می‌شود و این صنایع به ترتیب اهمیت عبارتند از: صنایع برق و الکترونیک، صنایع ساختمانی، صنایع کالاهای مصرفی، صنایع تولید ماشین الات صنعتی، صنعت حمل و نقل و صنایع نظامی.  مهمترین مورد استفاده نهایی از مس در صنایع برق و الکترونیک صورت می‌گیرد. حدود 46 درصد مصرف مس جهان مربوط به این بخش است. از جمله خواص مس که بکارگیری این فلز را در صنایع مذکور به امری مهم مبدل می‌سازد، همانا خاصیت خارق‌العاده هدایت جریان برق است. مس در تراسفورماتورها، کلیدها و پریزها، کابل سازی و.... مورد استفاده قرار میگیرد. بعنوان مثال در ایالات متحده آمریکا هر ساله چیزی نزدیک به 50 درصد مصرف مس مربوط به صنایع برق و الکترونیک می‌شود. سهم مصرف مس در این بخش تقریباً برای اغلب کشورها رقمی در همین حد است لیکن در مورد بعضی از کشورهای تازه صنعتی شده نظیر تایوان و برزیل که رشد بخش‌های مختلف صنعت در آنها ناهمگون است، سهم مصرف مس در صنایع برق و الکترونیک به بیش از 60 درصد نیز بالغ می‌گردد.
 از سوی دیگر در تعدادی از کشورهای صنعتی قدیمی نظیر انگلستان، مصرف مس در این بخش به کمتر از 50 درصد می‌رسد.  اهمیت بخش صنایع برق و الکترونیک از این نظر است که در طی دهه‌های 60 و 70 در این بخش جایگزینی زیادی بجای مس صورت گرفت و اخیرا در پاره‌ای از جهات، در کاربرد مس در این بخش صرفه جوئی هایی صورت گرفته است که بخش ارتباطات نیز جزو صنایع برق و الکترونیک محسوب می‌شود و مس در این بخش نیز کاربرد فراوانی دارد بطوریکه مس را فلز ارتباطات نیز نامیده‌اند.
 از مس در تمامی وسایل ارتباطی از جمله: تلفن، بی‌سیم، تلگراف و... استفاده بعمل می‌آید.  بخش صنایع ساختمانی  با در نظر گرفتن سیم کشی مربوط به منازل دومین مصرف کننده عمده مس به شمار می‌آید. البته اگر سیم کشی مربوط به منازل را جزو این بخش محسوب نداریم در این صورت اهمیت صنایع ساختمانی با اهمیت بخش مهندسی، تقریباً یکسان خواهد بود. کاربرد مس در صنایع ساختمانی از این جهت است که این فلز از خواصی چون مقاومت در مقابل خوردگی، ظاهر براق، رنگ قرمز، دوام زیاد و... برخوردار است و لذا در شیروانی‌ها، روکش ساختمانها و ... بکارگیری مس در این صنایع، در طی سالهای اخیر رشد فراوانی داشته است و این رشد در کشورهای اروپائی ملموس‌تر می‌باشد.
بیشترین شکل مصرف مس در بخش صنایع ساختمانی، در قالب انواع لوله است: لوله برای آب سرد و گرم، سیستمهای حرارت مرکزی و خطوط انتقال نفت و گاز، همچنین انواع بست های لوله‌کشی، نظیر بست های لوله‌ها، دریچه‌ها، بست های گازی و.... از جمله بازار مهم استفاده از مس در بخش فعالیت های ساختمانی است.
  از مس و آلیاژهای آن در بخش صنایع مهندسی نیز استفاده فراوان بعمل می‌آید. مس در این بخش در صنایع مکانیکی، متالوژی، فلزکاری، صنایع شیمیایی و... کاربرد دارد. استفاده از مس در صنایع شیمیایی در مقیاس وسیع صورت می‌گیرد، چرا که مس با تمام اسیدهای معدنی و بعضی از اسیدهای آلی ترکیب شده و به صورت نمک در می‌آید.
سولفات مس بعنوان کود شیمیائی و بعنوان دافع آفات نباتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در صنایع متالورژی، مس در تولید آلیاژها بکار گرفته می‌شود . مهم‌ترین آلیاژ مس، برنج است (ترکیب مس و روی)، لکن برنز (ترکیب مس و قلع)، فلز توپ ریزی (ترکیب مس، قلع، سرب و روی)، کوپرونیکل (ترکیب مس و نیکل) و... از جمله دیگر آلیاژهای مهم مس محسوب می‌شوند.
 مس در صنایع دارویی، در صنایع کانه آرائی، در صنعت رنگ سازی، در صنعت پوست و چرم بکار گرفته می‌شود. مس در تولید مسکوکات نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. از زمان امپراطوری رم به بعد، سکه از مس و آلیاژهای مختلف ساخته می‌شده است. امروزه بهترین آلیاژی که برای ضریب سکه وجود دارد،کوپرونیکل (Cupronickel ) یعنی ترکیب مس و نیکل به نسبت 3 به 1 است.
 به طور کلی بیش از 65 درصد مس به صورت غیر آلیاژی حدود 30 درصد در مصنوعات برنجی و تنها حدود 2 درصد در مصنوعات برنزی بکار می‌رود. از طرف دیگر در حدود50 درصد مس کاتد و شمش آلیاژی در کارخانجات مفتول سازی به مصرف می‌رسد. مفتول مسی یا آلیاژ مس خود در موتورهای الکتریکی و ژنراتورها، سیم کشی منازل و خطوط انتقال نیرو و همچنین در انواع سیم کشی‌ها نظیر ماشین آلات، هواپیما و کشتی‌ها و وسایل برقی به کار می‌رود.
مس در میله و اتصالات اتوبوس، هادی الکتریکی، کابل‌ها و لوله‌های کواکسیال، لوله‌های میکروویو، سویچ‌ها، اتصالات، مدارهای چاپی، پایه‌های ترانزیستور و رکتی فایرها به مصرف می‌رسد. در انتقال نیرو بخصوص در خطوط زیر زمینی و سیم‌های با ضخامت کم نسبت به آلومینیوم برتری دارد.
علیرغم جایگزینی فیبرهای نوری و آلومینیوم در مخابرات هنوز 60 درصد از سیم‌های استفاده شده در مخابرات کماکان از مس تأمین می‌شود.
 مس و آلیاژهای مسی در تجهیزات صنعتی که در ارتباط با محلول‌های اسیدی غیر اکسید کننده مانند اسیداستیک، هیدروکلریک و فسفریک و همچنین نمک‌های خنثی به مقدار زیاد به کار می‌رود. مس و آلیاژهای آن به دلیل مقاومت نسبت به زنگ زدگی در بسیاری از صنایع ساختمانی، هواپیمایی، صنایع دریائی از جمله مخازن ضد زنگ، لوله کشی در آب شور دریا، قطعات و ملخ هواپیما، خطوط آب و بخار در ساختمانها، روکش پشت بام، ناودان‌ها، آب روها، روکش بدنه کشتی‌ها، دکل‌های نفت و شیرین کننده‌های آب شور مصرف می‌شود.  مس به طور گسترده در تولید قطعات وماشین آلات صنعتی غیر الکتریکی، لوازم خانگی، تجهیزات تهویه هوا و ماشین آلات کشاورزی به مصرف می‌رسد.  همچنین مس در صنایع حمل و نقل از قبیل رادیاتور، لنت و لوله ترمز، یاتاقان، بوکش، کاربراتور، خطوط روغن، لکوموتیو دیزلی، ترن برقی، تراموا و دستگاههای مخصوص سوئیچ کردن و فرستادن علائم می‌باشد.
  در صنایع نظامی در تهیه فشنگ تفنگ های کوچک، خشاب‌ها، خازن‌ها و فیوزها و همچنین تجهیزات و ماشین آلات ارتباطی، اجزاء الکتریکی و قطعات کامپبوتر کاربرد دارد. بعلاوه در سلاح‌های تاکتیکی و استراتژیک مانند زیردریائی‌های اتمی، در موشک‌ها، هواپیماهای نظامی، کنترل‌های الکتریکی در هواپیما و کابل موشک استفاده می‌گردد. مس همچنین در صنایع شیمیایی از جمله در مواد رنگی معدنی در کشاورزی جهت حفاظت از جنگل‌ها و در پزشکی به کار می‌رود. در تولید ساعت‌، میکروسکپ‌، پروژکتور و بسیاری دیگر از این نوع کالاها مس به کار می‌رود. مس در تولید وسایل ایمنی موارد استفاده گوناگونی دارد از جمله در وسایل مربوط به اطفاء حریق و دیگر وسایل آتش نشانی، کاربرد مس در صنعت کاغذ سازی نیز قابل توجه می‌باشد. در این مورد بکارگیری مس در تولید دستمال های کاغذی امری مهم است زیرا که وجود مس ایجاد حالت آنتی بیوتیک نموده و به نوعی گندزدایی می‌کند. مس در صنعت حمل و نقل نیز کاربرد مهمی دارد. مس در تمام وسائل نقلیه، اعم از راه‌آهن، هواپیما، کامیون، اتومبیل سواری، اتوبوس و... و نیز وسایل مربوط به حمل و نقل فضایی، مورد استفاده دارد. معهذا مهم‌ترین کاربرد این فلز در این بخش در سایت رادیاتورخودرو می‌باشد.
هر چند بدلیل جایگزینی مستقیم کالاهای جانشینی، صرفه جوئی در میزان فلز بکار رفته و کاهش اندازه اتومبیل، استفاده از مس در ساخت رادیاتور با قدری تهدید روبرو شده لیکن تولید نوارهای بسیار باریک مسی و بکارگیری آنها در ساخت رادیاتور اتومبیل موجب گشته تا جایگزینی دیگر مواد نیز براحتی صورت نگیرد. چنین تحول مثبتی مؤید آن است که مس در صنعت خودروسازی کماکان سهمی در خور توجه بعهده خواهد داشت لیکن این امر توأم با مقداری صرفه جوئی در میزان مصرف این فلز خواهد بود. بکارگیری از مس در بخش کشاورزی نیز رایج است. در این بخش از این فلز بعنوان ضد انگل چهارپایان استفاده می‌شود.
همچنین کمبود مس موجب کمی شیر در چهارپایان شده و در میزان آب بافتهای سلولی نیز ذی نقش است. از آن جائی که کمبود این فلز موجب کم‌خونی می‌گردد، در پزشکی نیز کاربرد دارد. همچنین مورد دیگر استفاده از مس، در صنایع نظامی می‌باشد.  بیشترین مصرف کننده محصولات مسی ساخته شده در ده سال گذشته چه از نظر حجم مصرف یا درصد وزنی، صنایع ساختمان سازی بوده است. مصرف در این رشته در انتهای سال 1980 به طور متوسط 3 درصد افزایش داشته است. افزایش مصرف تقریبا برابر یک میلیون تن معادل 58 درصد افزایش تولید مس طی دهه اخیر بوده است. توجیه این افزایش مصرف طبق آمارهای ارائه شده بیشتر به دلیل مصرف مس در صنایع ساختمان سازی به ویژه ساختمان های مسکونی بوده است.
 بزرگترین مصرف کننده نهایی مس بخش صنایع برقی می‌باشد. در اروپا و آمریکا بخاطر افزایش ظرفیت تولید برق سرمایه گذاری کلانی انجام شده است که سهم افزایش مصرف مس این بخش حدود 46 درصد تا پایان 1970 بوده است. اما افزایش مصرف در پایان سال 1980 به میزان قابل ملاحظه‌ای کم گردید. زیرا تقاضای بازار برای کابلهای انتقال نیرو تقریبا راکد و برای بخش مخابرات و ارتباط نیز بدلیل کاربرد تکنولوژی مدرن استفاده از کابل نوری کاهش چشمگیری داشته است که در نتیجه این تغییرات سهم مصرف مس به 40 درصد در پایان سال 1980 کاهش یافته است.   مصرف مس نیز در بخش نقل و انتقال به دلیل جایگزینی موارد دیگر دچار کاهش بوده است زیرا سهمی از بازار مصرف برای ساخت رادیوتورها در طی سالهای 1970 و 1980 نصب آلومینیوم گردیده استف اما این کاهش دربخش مذکور، تقریبا معادل افزایش مصرفی می‌باشد که در سیستم مدارهای جدید سیم کشی برقی خودروسازی اتفاق افتاده است. در نتیجه مصرف در این بخش از صنایع طی سال 1980 حدود 5/1 درصد افزایش داشته است.
رشد مصرف در صنایع مهندسی که شامل انواع محصولات نظیر تولید پیچ و مهره، بست‌های ابزار ماشین ها و... می‌باشد، یکنواخت بوده است. مصرف در پاره‌ای موارد به دلیل کاهش در ابعاد تجهیزات محدود گردیده است. در سالهای اخیر بیشتر رشد مصرف در صنایع تهویه و لوله‌های مبرد یخچال‌ها، سردخانه‌ها و فریزها اتفاق افتاده است که رشد به ویژه در بازارهای کشورهای آسیایی بیشتر از سایر کشورها بوده است. مشخصات کمی و کیفی مس در صنایع مصرف کننده بر حسب چگونگی تصفیه عبارتند از:
 الف- مس تصفیه شده به روش آتشی Fire Refined Copper این مس به روش آتشی از مس خام در فرآیند پیرومتالورژیک تولید می‌شود.
 این روش برای تصفیه مس بلیستر که دارای ناخالصی‌های سولفور و اکسیژن است به کار می‌رود. محصولات مس این روش عمدتاً برای تهیه و تولید آلیاژهای مس مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ب- مس الکترولیتیک Electrolytic Copper مس الکترولیتیک از قرار دادن مس تصفیه نشده (آند) در یک محلول اسید سولفوریک و سولفات مس و انتقال مس از آند به ورق‌های مس خالص (کاتد) به کمک انرژی الکتریکی تهیه می‌شود در این روش فلزات گرانبها در ته سلول الکترولیتیک رسوب می‌کند.
 ج- مس الکترووان Electrowon Copper مس کاتد بطور مستقیم از محلول اسید حاوی مس حاوی از محلول لیچینگ اولیه و افزایش غلظت مس در محلول به روش استخراج با حلال به دست می‌آید. د- مس تصفیه شده به روش شیمیایی Chimically Refined Copper مس حاصل در این روش به عنوان مس بازیابی شده از مایع آبی به جای روش الکترولیتیک شناخته شده است و از نظر تجارتی مهم نیستند. اطلاعات کلی پیرامون فلز مس مس عنصری جامد ، غیر قابل احتراق و به صورت خالص در طبیعت وجود دارد .
مس معمولاً در کانی هایی مانند آزوریت ، مالکالیت ، بورنیت و کالکوپریت وجود دارد. مس عنصی سودمند و مفید از لحاظ تجاری محسوب می شود . ترکیبات مس به رنگ سبز – آبی است . اولین عنصر شناخته شده است و دارای دو ایزوتوپ است. عنصر مس از 11000 سال پیش وجود داشته است. کشور قبرس کشوری است که نام مس از آن گرفته شده است. روشهای استحصال و فرآوری مس نسبتاً آسان است و در حدود 7000 سال پیش مردم به روشهای استخراج مس پی بردند و مس را اکتشاف می کردند.
 مس خالص به رنگ مایل به قرمز است و دارای جلای فلزی است. این عنصر چکش خوار با قابلیت مفتول شدن، رسانای خوب جریان الکتریسته و برق است . دومین عنصر رسانا بعد از نقره می باشد که از نقره به علت گرانی در سیمها استفاده نمی کنند. نهشته ها و معادن مهم مس در کشورهای آمریکا، شیلی، زامبیا، زئیر، پرو و کانادا وجود دارد. ترکیبات مهم مس شامل سولفیدها، اکسیدها و کربناتها است. مس از روشهای ذوب کردن و لیچینگ و الکترولیز تولید می شود   مس در صنایع زیادی کاربرد دارد.
مس در صنایع ساخت آلیاژهای آهن برنز و برنج نقش مهمی دارد. تمام سکه های ساخته شده در کشور آمریکا از آلیاژهای مس هستند و فلز اسلحه های جنگی نیز مسی است. مس کاربرد زیادی در سموم کشاورزی وهای جلبک دار کاربرد دارد. ترکیبات مس مثل محصول فهلینگ کاربردهای وسیعی در تستهای آنالیزهای شیمیایی برای شکر دارد. مس با خلوص خیلی بالا در امر تجارت مورد استفاده قرار می گیرد.
به علت اینکه این عنصر در برابر هوا و رطوبت و آب مقاوم است از این عنصر در تهیه سکه ها استفاده می شود . برنز اولین آلیاژ مس است که اختراع شد که این ترکیب مخلوطی از مس و 25 درصد قلع است. در قدیم مردم از برنز برای ابزار و آلات جنگی و صندوقهای فلزی و گیاهان آرایشی استفاده می شود. برنج ترکیبی از مس و بین 5 تا 45 درصد روی است که از این آلیاژ از 2500 سال پیش استفاده می شده است. اولین بار ورمی ها از برنج برای ساخت سکه و ظروف مسی مثل و کتری استفاده می کردند. امروزه از برنج برای ابزار و الات موسیقی ، ساخت پیچ و دیگر تجهیزات مقاوم در برابر پوسیدگی استفاده می شود.
  ساختا بلوری عنصر مس اثرات مس بر روی سلامتی مس یکی از عناصر رایج در طبیعت است که بر اثر پدیده های طبیعی در محیط زیست به مقدار فراوان یافت میشود. انسان از مس بسیار استفاده میکند. به عنوان مثال، از مس در صنعت و کشارزی استفاده میشود. تولید مس طی دهه های اخیر صورت گرفته و کیفیت مس در حال حاضر در مقایسه با گذشته بهبود یافته است .
مس در انواع مختلف غذاها، آب آشامیدنی و هوا وجود دارد. به همین دلیل روزانه ما مقدار قابل توجهی مس از طریق خوردن، آشامیدن و نفس کشیدن دریافت میکنیم. جذب مس برای بدن انسان حیاتی است. زیرا مس جز عناصر کمیابی که بدن انسان به آن نیاز دارد. اگرچه بدن انسان میتواند مقدار زیاد مس را تحمل کند، اما مقدار زیاد آن برای سلامت انسان ضرر دارد . بسیاری از ترکیبات مس در رسوبات یا ذرات خاک ته نشین شده یا به این ذرات میچسبند. ترکیبات قابل حل مس ممکن است برای سلامت انسان مضر باشند. معمولاً پس از فعالیتهای کشاورزی ترکیبات محلول در آب مس، در محیط آزاد می شوند .
مقدار مس موجو در هوا بسیار کم است، بنابراین تنفس مس خیلی ناچیز است. اما افرادی که در نزدیکی مناطقی که به ذوب و فرآوری مس میپردازند، زندگی میکنند، ممکن است مقدار بیشتری مس در مقایسه با افراد عادی دریافت و استنشاق نمایند . در لوله کشی برخی از منازل از لوله های مسی استفاده میشود. افرادی که در چنین خانه هایی زندگی میکنند، نیز مقدار مس بیشتری در مقایسه با افراد عادی مصرف میکنند. زیرا ممکن لوله ها با گذشت زمان پوسیده شوند و مقداری از مس وارد آب آشامیدنی شود. معمولا ما انسانها در معرض مس قرار داریم. در محیط کار، انتشارمس منجر به ایجاد عوارض آنفولانزا مانندی می شود که به نام تب فلز شناخته می شود. این عوارض بعد از دو روز ار بین می رود و در اثرحساسیت بیش از اندازه ایجاد می شود . قرار گرفتن طولانی مدت در معرض مس، باعث آبریزش بینی، دهان و چشم، سردرد، دل درد، سرگیجه و اسهال و استفراغ می شود. جذب مقدار زیادی مس باعث آسیب کبد و کلیه و حتی مرگ می شود. اما سرطان زایی مس هنوز اثبات نشده است .
در بسیاری از مقالات علمی، رابطه میان قرار گرفتن در معرض غلظت بالای مس برای مدت طولانی و کاهش هوش در نوجوانان مشخص شده است. ارتباط آن با ایحاد سرطان در انسان مورد بررسی است . قرار گرفتن در معرض دود و غبارمس هم موجب تب بخارفلزمی شود و که این بیماری در غشای مخاطی بینی را تغییر داده و تضعیف می کند. در بیماری ویلسون، سمیت مس باعث سیروز هپاتیتی، آسیب مغز، بیماریهای کلیوی و رسوبگذاری مس در قرنیه می شود. اثرات زیست محیطی مس تولید جهانی مس هنوز هم بالاست. این بدان معناست که میزان مس موجود در محیط زیست روبه روز کمتر می شود.
به علت انتشار آبهای آلوده به مس، درکناره رودخانه ها گل و لای آلوده به مس نهشته می شود. مس، در اثر احتراق سوختهای فسیلی وارد هوا می شود. این مس، قبل از این که به واسطه بارش باران ته نشست کند ، مدتی طولانی در هوا باقی می ماند. بنابراین میزان آن در خاک کاهش می یابد. در نتیجه بعد از ته نشست مس موجود در هوا، خاک حاوی مقدار زیادی مس خواهد بود. مس هم از طریق منابع طبیعی و هم در اثرفعالیتهای بشری، در محیط پراکنده می شود. از جمله منابع طبیعی آن، گرد و غبار حاصل از باد، گیاهان فاسد شده، آتش سوزی جنگلها و قطرات دریا می باشد. تنها تعداد اندکی از فعالیتهای بشری که باعث انتشار مس می شوند، نامگذاری شده اند. عوامل دیگر انتشار مس، فالیتهای معدنی، تولید فلز، تولید چوب و تولید کودهای فسفاته است.
چون مس هم به صورت طبیعی و هم در اثر فعالیتهای بشری در محیط انتشار می یابد، در طبیعت بسیار پراکنده است. مس عموما در نزدیکی معدنها ،مکانهای صنعتی و محل دفع زباله ها یافت می شود. هنگامی که مس در خاک نباشد، به مواد آلی و کانیها متصل می شود. در نتیجه بعد از انتشار خیلی از محل دور نمی شود و به سختی وارد آب زیرزمینی می شود. در آب سطحی، مس می تواند به صورت معلق روی ذرات گل و لای یا به صورت یون آزاد، مسافتی طولانی را طی کند. مس در محیط زیست تجزیه نمی شود و به همین علت وقتی در خاک باشد ،در گیاهان و جانوران تجمع می یابد. در خاکهای غنی از مس تعداد محدودی از گیاهان شانس بقا دارند.
 به همین علت است که در نزدیکی کارخانجات مس، پوشش گیاهی زیادی وجود ندارد. به خاطر اثرات مس بر گیاهان، بسته به اسیدیته خاک و میزان مواد آلی، این عنصر تهدیدی جدی برای مزارع محسوب می شود. با وجود این هنوز هم کودهای مس دار مورد استفاده قرار می گیرد. مس می تواند فعالیت های خاک را مختل کند زیرا روی فعالیت میکروارگانیسمها و کرمهای خاکی اثرات منفی دارد. به خاطر وجود مس، تجزیه مواد آلی به شدت کند می شود. هنگامی که مزارع با مس آلوده شوند، جانوران غلظت بالاتری از مس را جذب می کنند که به سلامت آنها آسیب می رساند. معمولا گوسفندها از سمیت مس، بیشترین صدمه را می بینند زیرا در گوسفندها، اثرات مس در غلظت های بسیار پایین هم نمود می یابد.
خواص فیزیکی و شیمیایی عنصر مس
 عدد اتمی: 29
جرم اتمی:63.546
نقطه ذوب : C°1084
نقطه جوش : C°2567
شعاع اتمی : Å 1.57
ظرفیت: 2و1
رنگ: سبز – آبی
حالت استاندارد: جامد
نام گروه: 11
انرژی یونیزاسیون : Kj/mol 7.726
شکل الکترونی: 2 1s22s2p63s23 p63d 94s
شعاع یونی : Å 0.73
الکترونگاتیوی:1.9
حالت اکسیداسیون:2و1
دانسیته: 8.96
گرمای فروپاشی : Kj/mol 13.05
گرمای تبخیر : Kj/mol 300.3
مقاومت الکتریکی : Ohm m 0.0000000168
گرمای ویژه: J/g Ko 0.38
دوره تناوبی:4
درجه اشتعال : در حالت جامد اشتعال پذیر
 شماره سطح انرژی : 4
اولین انرژی : 2
دومین انرژی : 8
سومین انرژی : 18
چهارمین انرژی : 1
ایزوتوپ : ایزوتوپ نیمه عمر Cu-61 3.4 ساعت Cu-62 9.7 دقیقه Cu-63 پایدار Cu-64 12.7 ساعت Cu-65 پایدار Cu-67 2.6 روز
اشکال دیگر:
هیدرید مس CuH دی اکسید مس Cu2O و اکسید مس CuO دی کلرید مس CuCl2 و کلرید مس CuCl
منابع : سنگ مس ، کانی کولین ، کانی کالکوسیت و کانی پریت
کاربرد : اغلب در رساناهای الکتریکی استفاده می شود و در آلیاژ کاری ، جواهر سازی ، مجسمه های برنزی و تهیه سکه نیز استفاده می شود .

همچنین در ساخت رشته سیم الکتریکی و لوله کشی ساختمان نیز بکار می رود. روش شناسایی : ICP:Inductively Coupled Plasma Spectrography XRF:X-Ray Fluorescence Spectrometry ES:Emission Spectrography COL: Colorimetry AA:Flame Atomic Absorption Spectrometry POL:Polarography

مصارف عمده مس

مس فلزی است که کاربردهای بسیار متنوعی دارد. ویژگیهای این فلز که عبارتست از: قابلیت خارق العادة هدایت جریان برق و گرما، قابلیت چکش کاری، مقاومت در برابر خوردگی، قابلیت ماشین کاری، استحکام کششی، خاصیت آلیاژی و و قابلیت چشمگیر شکل پذیری، مس را فلزی مطلوب جلوه می‌دهد و بعنوان یک کالای واسطه‌ای در بسیاری از بخشها، کاربردهای متنوعی پیدا کند و در بعضی از حیطه‌ها نیز بعنوان یک کالای نهائی مورد استفاده قرار گیرد خاصه در هنر که بدلیل رنگ جذاب سرخ آن موارد استفاده دارد.
مهم ترین مورد مصرف مس در صنایع برق و الکترونیک (حدود 46 درصد) می‌باشد. از مس و آلیاژ های آن در صنایع مکانیکی، متالورژی، فلز کاری، شیمیایی و … استفاده می‌شود. مس در صنایع دارویی، کانه آرایی، رنگ سازی، و صنعت پوست و چرم نیز به کار می‌رود. کاربرد مس در صنعت کاغذ سازی نیز قابل توجه است. همچنین از مس در کشاورزی، حمل و نقل (هواپیما و کامیون و …)، صنایع نظامی (پوکه فشنگ، گلوله توپ و …)، صنایع کشتی سازی، مصارف ساختمانی مانند انواع لوله‌های مسی در لوله‌کشی، انواع دستگیره‌های در و سایر اثاثیه ثابت خانه‌ها ، انواع مجسمه‌ها ( مانند مجسمه Liberty که حاوی 179000 پوند مس است )، مصارف الکتریکی شامل انواع دستگاه‌های تقویت کننده الکتریکی و کلید انتقال برق الکتریکی ( بعنوان سیم گرد یا میله، بصورت عایق دار، یا لخت، در تولید جریان، انتقال جریان و رسانایی )، الکترومغناطیس و در انواع موتورها، ژنراتورها، ترانسفرمرها و سایر دستگاههای الکتریکی، موتورهای الکترومغناطیس و ماشین بخار وات، لوله‌های خلاء، لوله‌های اشعه کاتدی، در اجاق(گرم‌خانه) میکروویو، هدایت موج برای اشعه میکرو ویو به عنوان یک سطح بیواستاتیک در بیمارستانها، بعنوان ماده مرکب به صورت محلول در شیمی، سولفات مس به عنوان یک ماده سمی و یا خالص کننده آب و … نیز استفاده می‌شود.
تقریباً نیمی از مصرف مس دنیا به اهداف الکتریکی اختصاص می یابد. بدلیل رسانایی دمایی بالا، مس در لوله و مجراها، بویژه جهت گرم کردن، سرد کردن و انتقال حرارت بسیار مناسب است.
همان گونه که مس با رسانایی بالا در کاربردهای الکتروتکنیکی و الکترونیک مورد احتیاج است، کیفیت های مس ویژه جهت سایر کاربردها انتخاب می شوند. تقریبا 30 درصد تولید مس جهان در آلیاژ سازی بکار برده می شود. آلیاژهای مس عموماً سرد کار می باشند و تنها 10 درصد از آنها ریخته گری می شوند.
بعلت مقاومت بالای مس در مقابل خوردگی، از این فلز به وفور در صنایع غذایی و شیمیایی استفاده می شود. در مهندسی مکانیک، با تولید کننده های ابزارهای دقیق، در ساخت خودرو و کشتی سازی، کاربرد فراوان دارد. گرایش به سمت کاربرد مس در ساختمان سازی بعنوان ماده نصب، دیوار سازی و سقف سازی رو به فزونی است. در مهندسی هیدرولیک، مس در گرفتن روزنه های سدها، دریچه سد (مسیل) و پل ها کاربرد دارد. جدول 17 میزان مصرف مس و آلیاژ های آن را در صنایع مختلف کشورهای صنعتی نشان می‌دهد.

جدول 17- میزان مصرف مس و آلیاژ آن در صنایع مختلف در کشورهای صنعتی

بعد از طلا، مس تنها عنصر فلزی است که دارای رنگی غیر از خاکستری می باشد. این عنصر قدمتی به طول تاریخ بشر دارد. مس همواره یکی از مهمترین مواد بوده و امروزه یکی از پرکارترین فلزات غیرآهنی سنگین می باشد. مس خالص بدلیل ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی و بخصوص رسانایی الکتریکی (که تنها نقره از آهن رساناتر است)، چکش خواری بالا و در نتیجه قابلیت بالای کار بر روی آن و مقاومت در برابر خوردگی (رفتار شیمیایی که آنرا به فلز نیمه نجیب تبدیل می کند) کاربرد وسیعی دارد.
آلیاژهای متداول مس، بخصوص برنج، برنز، مس- نیکل و مس- نیکل- نقره از اهمیت کاربردی بالایی برخوردارند. کانه های ترکیبات مس با رنگهای روشن بخصوص قرمز، سبز و آبی مشخص می شوند. مس موجود در خاک عنصر ردیاب ضروری جهت بسیاری از مخلوقات منجمله انسان است.
این فلز به عنوان یکی از مهمترین و مفیدترین فلزات است و می‌تواند تشکیل آلیاژ دهد.
- مس با قلع مخلوط می‌شود و تشکیل bell Metal و با نسبت کوچکتری تشکیل برنز را می‌دهد.
- مس با روی مخلوط شده و تشکیل آلیاژ برنج، Pinchbeck و آلیاژهای دیگر را می‌دهد. این فلز می‌تواند به علت قابلیت انعطاف پذیری به صورت ورقه‌ای، سیم و لوله‌ای درآید.
مس به شکل تصفیه شده نیز توسط تولید کنندگان شمش‌های مس، ریخته‌گریها، واحدهای مفتول سازی، واحدهای تولید کننده فرآورده‌های برنجی و سایر بخشها، مورد مصرف قرار می‌گیرد و تبدیل به فرآورده‌هائی نظیر سیم بدون پوشش، کابل و سیم پوشش‌دار، نوار و تسمه، لوله، میله، محصولات ریخته‌گیری و... می‌شود.
استفاده از این فرآوردها در صنایع مختلف اصطلاحاً مصرف نهایی مس و یا "End -Uses " نامیده می‌شود و این صنایع به ترتیب اهمیت عبارتند از: صنایع برق و الکترونیک، صنایع ساختمانی، صنایع کالاهای مصرفی، صنایع تولید ماشین الات صنعتی، صنعت حمل و نقل و صنایع نظامی.
مهمترین مورد استفاده نهایی از مس در صنایع برق و الکترونیک صورت می‌گیرد. حدود 46 درصد مصرف مس جهان مربوط به این بخش است. از جمله خواص مس که بکارگیری این فلز را در صنایع مذکور به امری مهم مبدل می‌سازد، همانا خاصیت خارق‌العاده هدایت جریان برق است. مس در تراسفورماتورها، رله‌ها، کلیدها و پریزها، کابل سازی و.... مورد استفاده قرار میگیرد. بعنوان مثال در ایالات متحده آمریکا هر ساله چیزی نزدیک به 50 درصد مصرف مس مربوط به صنایع برق و الکترونیک می‌شود. سهم مصرف مس در این بخش تقریباً برای اغلب کشورها رقمی در همین حد است لیکن در مورد بعضی از کشورهای تازه صنعتی شده نظیر تایوان و برزیل که رشد بخش‌های مختلف صنعت در آنها ناهمگون است، سهم مصرف مس در صنایع برق و الکترونیک به بیش از 60 درصد نیز بالغ می‌گردد. از سوی دیگر در تعدادی از کشورهای صنعتی قدیمی نظیر انگلستان، مصرف مس در این بخش به کمتر از 50 درصد می‌رسد.
اهمیت بخش صنایع برق و الکترونیک از این نظر است که در طی دهه‌های 60 و 70 در این بخش جایگزینی زیادی بجای مس صورت گرفت و اخیرا در پاره‌ای از جهات، در کاربرد مس در این بخش صرفه جوئیهایی صورت گرفته است که بخش ارتباطات نیز جزو صنایع برق و الکترونیک محسوب می‌شود و مس در این بخش نیز کاربرد فراوانی دارد بطوریکه مس را فلز ارتباطات نیز نامیده‌اند. از مس در تمامی وسایل ارتباطی از جمله: تلفن، بی‌سیم، تلگراف و... استفاده بعمل می‌آید.
بخش صنایع ساختمانی - با در نظر گرفتن سیم کشی مربوط به منازل- دومین مصرف کننده عمده مس به شمار می‌آید. البته اگر سیم کشی مربوط به منازل را جزو این بخش محسوب نداریم در این صورت اهمیت صنایع ساختمانی با اهمیت بخش مهندسی، تقریباً یکسان خواهد بود. کاربرد مس در صنایع ساختمانی از این جهت است که این فلز از خواصی چون مقاومت در مقابل خوردگی، ظاهر براق، رنگ قرمز، دوام زیاد و... برخوردار است و لذا در شیروانی‌ها، روکش ساختمانها و ... بکارگیری مس در این صنایع، در طی سالهای اخیر رشد فراوانی داشته است و این رشد در کشورهای اروپائی ملموس‌تر می‌باشد.
بیشترین شکل مصرف مس در بخش صنایع ساختمانی، در قالب انواع لوله است:
لوله برای آب سرد و گرم، سیستمهای حرارت مرکزی و خطوط انتقال نفت و گاز، همچنین انواع بست های لوله‌کشی، نظیر بست های لوله‌ها، دریچه‌ها، بست های گازی و.... از جمله بازار مهم استفاده از مس در بخش فعالیت های ساختمانی است.
از مس و آلیاژهای آن در بخش صنایع مهندسی نیز استفاده فراوان بعمل می‌آید. مس در این بخش در صنایع مکانیکی، متالوژی، فلزکاری، صنایع شیمیایی و... کاربرد دارد. استفاده از مس در صنایع شیمیایی در مقیاس وسیع صورت می‌گیرد، چرا که مس با تمام اسیدهای معدنی و بعضی از اسیدهای آلی ترکیب شده و به صورت نمک در می‌آید. سولفات مس بعنوان کود شیمیائی و بعنوان دافع آفات نباتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در صنایع متالورژی، مس در تولید آلیاژها بکار گرفته می‌شود. مهم‌ترین آلیاژ مس، برنج است (ترکیب مس و روی)، لکن برنز (ترکیب مس و قلع)، فلز توپ ریزی (ترکیب مس، قلع، سرب و روی)، کوپرونیکل (ترکیب مس و نیکل) و... از جمله دیگر آلیاژهای مهم مس محسوب می‌شوند. مس در صنایع دارویی، در صنایع کانه آرائی، در صنعت رنگ سازی، در صنعت پوست و چرم بکار گرفته می‌شود.
مس در تولید مسکوکات نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. از زمان امپراطوری رم به بعد، سکه از مس و آلیاژهای مختلف ساخته می‌شده است. امروزه بهترین آلیاژی که برای ضریب سکه وجود دارد،کوپرونیکل (Cupronickel ) یعنی ترکیب مس و نیکل به نسبت 3 به 1 است.
به طور کلی بیش از 65 درصد مس به صورت غیر آلیاژی حدود 30 درصد در مصنوعات برنجی و تنها حدود 2 درصد در مصنوعات برنزی بکار می‌رود. از طرف دیگر در حدود50 درصد مس کاتد و شمش آلیاژی در کارخانجات مفتول سازی به مصرف می‌رسد. مفتول مسی یا آلیاژ مس خود در موتورهای الکتریکی و ژنراتورها، سیم کشی منازل و خطوط انتقال نیرو و همچنین در انواع سیم کشی‌ها نظیر ماشین آلات، هواپیما و کشتی‌ها و وسایل برقی به کار می‌رود.
مس در میله و اتصالات اتوبوس، هادی الکتریکی، کابل‌ها و لوله‌های کواکسیال، لوله‌های میکروویو، سویچ‌ها، اتصالات، مدارهای چاپی، پایه‌های ترانزیستور و رکتی فایرها به مصرف می‌رسد.
در انتقال نیرو بخصوص در خطوط زیر زمینی و سیم‌های با ضخامت کم نسبت به آلومینیوم برتری دارد.
علیرغم جایگزینی فیبرهای نوری و آلومینیوم در مخابرات هنوز 60 درصد از سیم‌های استفاده شده در مخابرات کماکان از مس تأمین می‌شود.
مس و آلیاژهای مسی در تجهیزات صنعتی که در ارتباط با محلول‌های اسیدی غیر اکسید کننده مانند اسیداستیک، هیدروکلریک و فسفریک و همچنین نمک‌های خنثی به مقدار زیاد به کار می‌رود.
مس و آلیاژهای آن به دلیل مقاومت نسبت به زنگ زدگی در بسیاری از صنایع ساختمانی، هواپیمایی، صنایع دریائی از جمله مخازن ضد زنگ، لوله کشی در آب شور دریا، قطعات و ملخ هواپیما، خطوط آب و بخار در ساختمانها، روکش پشت بام، ناودان‌ها، آب روها، روکش بدنه کشتی‌ها، دکل‌های نفت و شیرین کننده‌های آب شور مصرف می‌شود.
مس به طور گسترده در تولید قطعات وماشین آلات صنعتی غیر الکتریکی، لوازم خانگی، تجهیزات تهویه هوا و ماشین آلات کشاورزی به مصرف می‌رسد.
همچنین مس در صنایع حمل و نقل از قبیل رادیاتور، لنت و لوله ترمز، یاتاقان، بوکش، کاربراتور، خطوط روغن، لکوموتیو دیزلی، ترن برقی، تراموا و دستگاههای مخصوص سوئیچ کردن و فرستادن علائم می‌باشد.
در صنایع نظامی در تهیه فشنگ تفنگ های کوچک، خشاب‌ها، خازن‌ها و فیوزها و همچنین تجهیزات و ماشین آلات ارتباطی، اجزاء الکتریکی و قطعات کامپوتر کاربرد دارد. بعلاوه در سلاح‌های تاکتیکی و استراتژیک مانند زیردریائی‌های اتمی، در موشک‌ها، هواپیماهای نظامی، کنترل‌های الکتریکی در هواپیما و کابل موشک استفاده می‌گردد. مس همچنین در صنایع شیمیایی از جمله در مواد رنگی معدنی در کشاورزی جهت حفاظت از جنگل‌ها و در پزشکی به کار می‌رود. در تولید ساعت‌، میکروسکپ‌، پروژکتور و بسیاری دیگر از این نوع کالاها مس به کار می‌رود.
مس در مصارف مختلفی از قبیل تولید ظروف آشپزخانه، فلزات قیمتی، مبلمان، دکوراسیون و ضرب سکه‌های پول کاربرد دارد. درصد میزان مصرف مس و آلیاژهای آن در صنایع مختلف در کشورهای صنعتی را می‌توان به شرح زیر تقسیم بندی نمود ( جدول 18 ).

جدول18: درصد مس مورد مصرف در صنایع مختلف

مس در تولید وسایل ایمنی موارد استفاده گوناگونی دارد از جمله در وسایل مربوط به اطفاء حریق و دیگر وسایل آتش نشانی، کاربرد مس در صنعت کاغذ سازی نیز قابل توجه می‌باشد. در این مورد بکارگیری مس در تولید دستمال های کاغذی امری مهم است زیرا که وجود مس ایجاد حالت آنتی بیوتیک نموده و به نوعی گندزدایی می‌کند. مس در صنعت حمل و نقل نیز کاربرد مهمی دارد. مس در تمام وسائل نقلیه، اعم از راه‌آهن، هواپیما، کامیون، اتومبیل سواری، اتوبوس و... و نیز وسایل مربوط به حمل و نقل فضایی، مورد استفاده دارد. معهذا مهم‌ترین کاربرد این فلز در این بخش در سایت رادیاتورخودرو می‌باشد. هر چند بدلیل جایگزینی مستقیم کالاهای جانشینی، صرفه جوئی در میزان فلز بکار رفته و کاهش اندازه اتومبیل، استفاده از مس در ساخت رادیاتور با قدری تهدید روبرو شده لیکن تولید نوارهای بسیار باریک مسی و بکارگیری آنها در ساخت رادیاتور اتومبیل موجب گشته تا جایگزینی دیگر مواد نیز براحتی صورت نگیرد. چنین تحول مثبتی مؤید آن است که مس در صنعت خودروسازی کماکان سهمی در خور توجه بعهده خواهد داشت لیکن این امر توأم با مقداری صرفه جوئی در میزان مصرف این فلز خواهد بود. بکارگیری از مس در بخش کشاورزی نیز رایج است. در این بخش از این فلز بعنوان ضد انگل چهارپایان استفاده می‌شود. همچنین کمبود مس موجب کمی شیر در چهارپایان شده و در میزان آب بافتهای سلولی نیز ذینقش است. از آنجائیکه کمبود این فلز موجب کم‌خونی می‌گردد، در پزشکی نیز کاربرد دارد. همچنین مورد دیگر استفاده از مس، در صنایع نظامی می‌باشد. از این فلز در تولید پوکه فشنگ گلوله توپ و.... استفاده بعمل می‌آید. از مس در تهیه ظروف آشپزی نیز استفاده شایان توجهی می‌شود چرا که این فلز در انتقال گرما، از قابلیت چشمگیری برخوردار است. در صنعت کشت‌سازی نیزاز مس برای ساخت پروانه کشتی استفاده می‌گردد. بهره‌گیری از مس در کارهای تزئینی از قدیم الایام رایج بوده و در عصر کنونی نیز بدلیل دوام، مقاومت در مقابل خوردگی، رنگ دلفریب و... از این فلز در این زمینه استفاده می‌شود. بیشترین مقدار مس تولیدی مس در جهان در کشورهای صنعتی به مصرف می رسد و الگوی مصرف نهائی مس در این کشورها تقریبا یکسان است.
دیگر مصارف مس در ساخت وسایل خانه، ابزارهای هنری، سکه و مدال ها و سخت افزارهای نظامی بعنوان مهمات می باشد. به غیر از این موارد، تقاضای کمی برای مس وجود دارد. سایر کاربردهای فرعی مس شامل: نهشت الکتریکی، مس متالورژی پودر، مواد ویژه جهت ترمزها و بلبرینگ های خود روان کننده، قطعات کوچک رقیق، فیلترها، برسهای گرافیتی، و افزودنی آلیاژی به آلومینیوم، آهن و فولاد می باشد. تنها یک تا دو درصد مس در ترکیبات مس، بویژه سولفات مس و اکسیدهای مس مصرف می شود. رنگریزه های مس و برنز طلایی (آلیاژهای مس- روی پودر شده) عموماً از طریق آسیای خشک تولید می شوند.
بیشترین مصرف کننده محصولات مسی ساخته شده در ده سال گذشته چه از نظر حجم مصرف یا درصد وزنی، صنایع ساختمان سازی بوده است. مصرف در این رشته در انتهای سال 1980 به طور متوسط 3 درصد افزایش داشته است. افزایش مصرف تقریبا برابر یک میلیون تن معادل 58 درصد افزایش تولید مس طی دهه اخیر بوده است. توجیه این افزایش مصرف طبق آمارهای ارائه شده بیشتر به دلیل مصرف مس در صنایع ساختمان سازی به ویژه ساختمان های مسکونی بوده است.
همان گونه که در جدول شماره 19 درج گردیده است، بزرگترین مصرف کننده نهایی مس بخش صنایع برقی می‌باشد. در اروپا و آمریکا بخاطر افزایش ظرفیت تولید برق سرمایه گذاری کلانی انجام شده است که سهم افزایش مصرف مس این بخش حدود 46 درصد تا پایان 1970 بوده است. اما افزایش مصرف در پایان سال 1980 به میزان قابل ملاحظه‌ای کم گردید. زیرا تقاضای بازار برای کابلهای انتقال نیرو تقریبا راکد و برای بخش مخابرات و ارتباط نیز بدیل کاربرد تکنولوژی مدرن استفاده از کابل نوری کاهش چشمگیری داشته است که در نتیجه این تغییرات سهم مصرف مس به 40 درصد در پایان سال 1980 کاهش یافته است.
مصرف مس نیز در بخش نقل و انتقال به دلیل جایگزینی موارد دیگر دچار کاهش بوده است زیرا سهمی از بازار مصرف برای ساخت رادیوتورها در طی سالهای 1970 و 1980 نصب آلومینیوم گردیده استف اما این کاهش دربخش مذکور، تقریبا معادل افزایش مصرفی می‌باشد که در سیستم مدارهای جدید سیم کشی برقی خودروسازی اتفاق افتاده است. در نتیجه مصرف در این بخش از صنایع طی سال 1980 حدود 5/1 درصد افزایش داشته است.

جدول 19 : مصرف نهائی مس توسط صنایع تولیدی

رشد مصرف در صنایع مهندسی که شامل انواع محصولات نظیر تولید پیچ و مهره، بست‌های ابزار ماشین ها و... می‌باشد، یکنواخت بوده است. مصرف در پاره‌ای موارد به دلیل کاهش در ابعاد تجهیزات محدود گردیده است. در سالهای اخیر بیشتر رشد مصرف در صنایع تهویه و لوله‌های مبرد یخچال‌ها، سردخانه‌ها و فریزها اتفاق افتاده است که رشد به ویژه در بازارهای کشورهای آسیایی بیشتر از سایر کشورها بوده است.
مشخصات کمی و کیفی مس در صنایع مصرف کننده بر حسب چگونگی تصفیه عبارتند از:
الف: مس تصفیه شده به روش آتشی Fire Refined Copper
این مس به روش آتشی از مس خام در فرآیند پیرومتالورژیک تولید می‌شود. این روش برای تصفیه مس بلیستر که دارای ناخالصی‌های سولفور و اکسیژن است به کار می‌رود. محصولات مس این روش عمدتاً برای تهیه و تولید آلیاژهای مس مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ب- مس الکترولیتیک Electrolytic Copper
مس الکترولیتیک از قرار دادن مس تصفیه نشده (آند) در یک محلول اسید سولفوریک و سولفات مس و انتقال مس از آند به ورق‌های مس خالص (کاتد) به کمک انرژی الکتریکی تهیه می‌شود در این روش فلزات گرانبها در ته سلول الکترولیتیک رسوب می‌کند.
ج- مس الکترووان Electrowon Copper
مس کاتد بطور مستقیم از محلول اسید حاوی مس حاوی از محلول لیچینگ اولیه و افزایش غلظت مس در محلول به روش استخراج با حلال به دست می‌آید.
د- مس تصفیه شده به روش شیمیایی Chimically Refined Copper
مس حاصل در این روش به عنوان مس بازیابی شده از مایع آبی به جای روش الکترولیتیک شناخته شده است و از نظر تجارتی مهم نیستند. در جدول شماره 20 انواع مس طبقه بندی شده که در مراحل بعدی در صنایع مختلف مصرف می‌شود، منعکس شده است.

جدول 20 : انواع مس مورد مصرف در صنایع مصرف کننده

ادامه جدول20

آلیاژهای مس
یکی از مشخصات مهم مس توان آلیاژدهی پردامنه آن با فلزات گوناگون است و از محدود فلزاتی است که به صورت خالص بیش از آلیاژ مورد استفاده است. البته در صورتی که بعضی از عناصر به مس اضافه شوند ویژگیهای آن بهبود می‌یابد و کارآیی آن بهتر می‌گردد. چنانچه با افزودن آلومینیوم، کروم، آهن، منگنز، نیکل، فسفر، سیلیسیم، قلع و روی مقاومت آن را در برابر خوردگی زیاد می‌کند.
افزودن آلومینیوم، کادمیم، نقره و قلع مقاومت آن را در برابر سایش افزایش می‌دهد و سرب، سیلیسیم، تلوریوم، و روی توان ماشین کاری مس را بهبود می‌بخشد.
معروفترین و پرکاربردترین آلیاژهای مس، برنج به رنگ زرد و قرمز است که با افزودن قلع بدست می‌آید و مفرغ یا برنز که با افزودن روی حاصل می‌شود.
از دیگر آلیاژهای متداول مس می‌توان از آلیاژ مس و نیکل به رنگ نقره‌ای که در سکه‌زنی کاربرد دارد نام برد. همچنین با افزودن یک درصد قلع به برنج قرمز، برنج دریایی که در مقابل خوردگی مقاومت زیادی دارد بدست می‌آید. به طور کلی به عنوان آلیاژهای مهم می‌توان از این عناوین نام برد:
انواع مس تجارتی
الف- مس کاتد: مهمترین نوع مس تصفیه شده از نظر تجارتی است. مس کاتد تقریبا ¾ مس مصرفی در سال است.
ب- مس سیاه سفت: مس تصفیه شده به روش الکترولیتیک و یا آتش حاوی 02/0 درصد تا 05/0 درصد اکسیژن که بیشترین مقدار آن به صورت اکسید مس است.
ج- مس بی‌اکسیژن: مس تصفیه شده است که در فضای اکسیژن گیری شده ذوب و ریخته‌گیری می‌شود.
د- مس اکسیژن گیری شده: مس تصفیه شده است که به کمک مواد جاذب اکسیژن اکسیدهای مس از آن جدا می‌شود.
استانداردها
براساس استاندارد ASTM علامت مشخصه برای انواع مس به شرح جدول شماره 21 می‌باشد.

جدول 21 : استانداردهای ASTM‌ مس

جایگزین ها :
چندین ماده با مس رقابت می کنند و به نسبت قیمت آنها، ممکن است جایگزین مس شوند. در رادیاتورهای خودرو، در کابلهای انتقال نیرو، خطوط انتقال طولانی فشار قوی و سیم کشی ساختمان، آلومینیوم بطور جزیی جایگزین مس شده است. سیم ها و کابلهای مسی که در ارتباطات راه دور استفاده می شوند، در حال جایگزینی با تکنولوژی مایکروویو (ریز موج) و فیبرهای نوری می باشد. در لوله های آب ساختمانهای مسکونی و تجاری، مس با پلاستیک جایگزین شده است. در مواد مقاوم در مقابل خورندگی، بعلاوه پلاستیک، استیل و تیتانیوم قابل جایگزینی می باشند.
حرکت به سمت کاهش روز افزون سهم مس در صنایع یکی از فشارهای پیوسته ای است که بر تجارت مس وارد می شود. کاهش شدید کاربرد مس در پذیرش گسترده مدارهای چاپی رخ داده است. کاربرد سیم های مسی، تنزل کرده است. تعداد و اندازه محصولات نهایی، تعداد واحدهای فروخته شده را افزایش داده است. متوسط قطعات کاهش پیوسته ای داشته است. در یک زمان، 813/0 میلی متر نقطه پایه برای ضخامت فلز است اما این ضخامت تا mm 250/0 و در الکترونیک تا mm 250/0 افت کرده است. در صنایع الکترونیکی 4500 کیلوگرم مس جهت تهیه محصولات مورد نیاز در بازار مصرف احتیاج بود، در صورتی که این رقم، اکنون، تا 900 کیلوگرم سقوط کرده است.
گرایش به سمت ریز کاری، هم از طریق نازک شدن رادیاتور اتومبیل و هم کاهش اندازه اجزاء الکترونیکی، موجب بروز چالشی در صنعت مس جهت تولید مس خالص و آلیاژهای مفیدتر و در صنعت فرآوری مس در تولید محصولات ریزکاری شده جدید گردید.
در جهان صنعتی امروز با وجود مراکز متععد تحقیقاتی و تحقیقات کاربردی که به منظور تولید مواد با ویژگیهای خاص و یا یافتن کاربردهای جدید برای مواد مختلف ایجاد شده است. امکانات بسیار زیادی جهت جایگزینی مواد نسبت به یکدیگر فراهم گردیده به نحوی که به جز در کاربردهای خاص و غیر قابل جایگزینی، موادی مانند مس، آلومینیوم، تیتانیوم، فولاد کربنی، فولاد ضد زنگ، روی، شیشه و پلاستیک در موارد متعدد به خوبی با یکدیگر قابل جایگزین شدن می‌باشند.
مشکل اصلی در زمینه جایگزینی مواد، ضرورت صرف وقت زیاد و پرداخت هزینه‌های اضافی لازم از جمله تبدبل و یا تغییر خطوط تولید می‌باشد.
تنها در شرایط بحرانی مانند جنگ‌ها که عامل زمان شاید عامل منحصر به فرد محدود کننده جایگزینی باشد، در مواقع عادی عوامل اقتصادی نقش مهمتری در این زمینه می‌یابند.
از بین عوامل مختلف مؤثر در تشدید جایگزنی، جدا از درجه فراوانی یا سهولت تولید ماده قابل جایگزینی، عامل بی‌ضرر بودن تولید و یا اسفاده از آن ماده برای محیط زیست به ویژه در کشورهای صنعتی از اهمیت خاص برخوردار است. زیرا امروزه قوانین کنترل آلودگیهای زیست محیطی در پاره‌ای از کشورهای صنعتی بقدری شدید است که رعایت آنها مستلزم سرمایه گذاریهای زیاد می‌باشد.
برآورده‌های موجود نشان می‌دهد که در فاصله‌ سالهای 1973 – 1979 در حدود 41 درصد از سرمایه‌گذاری 700 میلیون دلاری انجام شده در صنایع مس امریکا مربوط به کنترل آلودگی بخصوص در واحدهای ذوب بوده است. این برآورد برای سال 1987 شامل 2/2 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری به اضافه 1/2 میلیارد دلار هزینه نگهداری سیتم‌های کنترل آلودگی‌ هوا، آب، صدا و همچنین ایمنی و سلامت کارکنان واحدهاست.
سهم هزینه‌های کنترل آلودگی نسبت به کل هزینه‌های ذوب و پالایش مس در سال 1981 در امریکا به طور متوسط بیش از 31 درصد یا تقریبا متوسط اختلاف هزینه تولید در این کشور نسبت به متوسط هزینه تولید در دیگر کشورهای با اقتصاد بازار بوده است. ضمن آنکه متوسط عیار سنگ‌های مس معادن امریکا 30 درصد از عیار متوسط در جهان کمتر است. بدین ترتیب علیرغم کارایی بسیار بیشتر در معادن امریکا نسبت به دیگر مناطق جهان، رعایت استانداردهای محیطی در آن کشور قدرت رقابت را بخصوص در سالهای بحرانی از تولید کنندگان محلی سلب می‌نماید.
این جریان چنانچه در دیگر کشورهای صنعتی نیز به همین نحو ادامه یابد، ضمن انتقال سرمایه‌ها از کشورهای صنعتی به کشورهای با ذخائر قابل توجه فاقد قوانین محیطی شدید، به امر جایگزینی شدت می‌بخشد.
بدین ترتیب جایگزینی مواد در شرایط عادی عمدتاً تحت تأثیر مجموعه عوامل اقتصادی قرار دارد. در جدول شماره 22 جریان جایگزینی مواد مختلف به جای مس و درجه جایگزینی و برآورد زمان انجام جایگزینی آورده شده است. بررسی این جدول نشان می‌دهد که:
1- در زمینه صنایع برقی باستثناء ارتباطات، رقیب عمده مس آلومینیوم است.
2- در صنایع ساختمانی پلاستیک بصورت عام جایگزین اصلی مس می‌باشد.
3- در مصارف متفرقه آلومینیوم، فولاد ضد زنگ، تیتانیوم جایگزین‌های اصلی مس می‌باشند. ضمن آنکه در این زمینه اصولاً مقدار جایگزینی معنی‌دار نیست.
این جدول همچنین نشان می‌دهد که مس در سخت افزارهای کامپیوتر، در صنایع نساجی و همچنین و کودهای شیمیایی جایگاه جدیدی برای خود یافته است.
مس در سالهای اخیر بازار مصرف در بعضی از سیم پیچی‌موتورها و سیم‌کشی منازل را از آلومینیوم پس گرفته است. دلیل بازیافت این بازار کمتر شل شدن مس نسبت به آلومینیوم در درجه حرارات‌های زیاد می‌باشد. همچنین مس مجددا جهت روکش بدنه کشتی‌ها و دکل‌های نفتی و اقلام مشابه به دلیل داشتن خاصیت مقاومت در برابر آلودگی‌های بیولوژیکی کاربرد یافته است.

جدول 22- مصارف موجود و جدید مس و روند جایگزینی مواد دیگر

ادامه جدول22.

ادامه جدول22

میزان مصرف سنگ مس در جهان در طی این دوره ( 1997 – 2001) با نرخ رشد 5/2%، از 5/11271هزار تن در سال 1997 به 7/12590 هزار تن در سال 1999 و 9/12393 هزار تن در سال 2001 افزایش یافته است(جدول 23).
میزان مصرف فلز مس در جهان در طی این دوره ( 1997 – 2001) با نرخ رشد 3/6%، از 2237 هزار تن در سال 1997 به 8/25387 هزار تن در سال 1999 و 4/28352 هزار تن در سال 2001 افزایش یافته است(جدول23).

جدول 23-میزان مصرف جهانی سنگ مس و فلز مس را درسالهای 2001-1997(هزارتن)

شکل 15-میزان مصرف جهانی سنگ مس و فلز مس را درسالهای 2001-1997

دلایل عمده افزایش مصرف مس وجود و اهمیت اقتصادی صنایع مصرف کننده مواد اولیه و تقاضای زیاد برای سرمایه گذاری و احداث تاسیسات زیربنایی مانند سیستم های مخابرات، ارتباط و انتقال در کشورهای مختلف می‌باشد.
مس اولین فلز کشف شده توسط بشر در 800 سال قبل از میلاد بوده و در زمره عناصر پر مصرف می‌باشد. کاربردهای نهایی هر فلز تابع خواص آن می‌باشد. مهم‌ترین خاصیت فیزیکی مس، قابلیت هدایت الکتریکی و حرارتی بالای آن است و بعد از نقره بالاترین قابلیت هدایت الکتریکی را دارد. به‌همین دلیل 50 درصد مصرف مس (با در نظر گرفتن کاربرد آلیاژهای مسی در 70درصد صنایع الکتریکی) در جهان مربوط به بخش صنایع الکتریکی و مخابرات است. همچنین هدایت حرارتی بالای مس منجر به کاربرد آن در تولید مبدل‌های حرارتی به خصوص رادیاتور اتومبیل شده است. مس مقاومت خوبی در برابر خوردگی دارد که منجر به کاربرد آن در صنایع کشتی سازی، اسکله سازی و صنایع شیمیایی شده است. چکش خواری، شکل‌پذیری و استحکام کششی مناسب از خصوصیات دیگر این عنصر است که باعث مصرف آن در کارهای مهندسی و تزئیناتی شده است. در حدود 85 تا 90درصد مس از استخراج معادن و بقیه از طریق ذوب مجدد قراضه‌های حاوی مس تامین می‌شود.
میزان، درصد و عیار مصرف مس و آلیاژهای آن در صنایع مختلف در جداول 24 و 25 و شکل 16 آورده شده است.

جدول24 - میزان مصرف مس و آلیاژهای آن در صنایع مختلف

جدول25- میزان مصرف مس و آلیاژهای آن در صنایع مختلف

شکل 16- درصد مصرف مس در جهان در سال 2003

شکل 16.1- نمودار مصارف مس در سال های 2009 و 2010

در طول چند دهه، مصرف سالانه مس اولیه در ایالات متحده رشد چشمگیری داشته است. در طول دهه 80 در مصرف مس آمریکا و اروپا رشدی مشخص نشد و مصرف جهانی تنها کمی افزایش داشت.
تولید مس خالص دنیا در سال 2003 به میزان 3/15 میلیون تن بوده است که ایران با تولید متوسط 150 هزار تن در سال‌های گذشته حدود 1 درصد تولید جهانی را دارا بوده است. کل مصرف مس دنیا در سال 2003 به میزان 45/15 میلیون تن بوده است که کشورهای‌ اروپایی بیشترین سهم را داشته و ایران 8/0‌درصد مصرف جهانی را به خود اختصاص داده است (هفته نامه معدن و توسعه).
دلایل عمده افزایش مصرف مس، اهمیت اقتصادی آن در صنایع مادر، تقاضای زیاد برای سرمایه گذاری و احداث تأسیسات زیربنایی مانند سیستم های مخابرات، ارتباط و انتقال در کشورهای مختلف می باشد.
میزان مصرف مس در جهان در طی این دوره ( 1990 – 2003) از 494 هزار تن در سال 1990 به 14000 هزار تن در سال 2000 و 15450 هزار تن در سال 2003 افزایش یافته است(جدول 26).

جدول26- میزان مصرف مس در جهان در سال های1990- 2003 (هزارتن)

شکل17- میزان مصرف مس در جهان در سال های1990- 2003

طی دو دهه 1960 تا 1980 رشد مصرف مس کندتر از سال قبل بوده است. بعد از اینکه در سال 1960 متوسط رشد مصرف به 7/4 درصد رسید، در سال 1970 به 1/3 درصد و در سال 1980 به 5/1 درصد کاهش یافت. در سالهای اخیر به دلیل وضعیت اقتصادی دنیا، رشد مثبت بوده بطوری که متوسط رشد مصرف سالیانه به حدود 7/3 درصد بین سالهای 1986 – 1990 رسید(جدول 27).
در جدول 8 مصرف جهانی مس طی سالهای 1998 – 1991 درج شده است. طی این دوره متوسط رشد سالیانه به 04/3 درصد رسید ولی میزان تولید در سال 1998 نسبت به سال 1991 بیش از 23 درصد رشد نشان می‌دهد.
دلائل عمده این افزایش وجود و اهمیت اقتصادی صنایع مصرف کننده مواد اولیه در این کشورها می‌باشد و از طرفی تقاضای زیادی برای سرمایه‌گذاری و احداث تاسیسات زیربنایی مانند سیستم‌های مخابرات و ارتباط و انتقال نیرو در این کشورها وجود دارد. روند رشد در این کشورها نیز با جابجایی و واگذاری بعضی از صنایع از کشورهای توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه و همچنین با تاسیس صنایعی مانند تولید سیم و لوله‌های مس بستگی مستقیم دارد.

جدول 27- مصرف مس در دنیا از سال 1960 تا 2000

جدول 28 - مصرف جهانی مس تصفیه شده طی سالهای 1991 لغایت 1998 (بر حسب هزار تن)

متوسط مصرف سالیانه در دهه 70 حدود 3/7 میلیون تن، در دهه 80 به 1/10 میلیون تن و در دهه 90 به 4/10 میلیون تن رسید. این مقدار تقریبا در دهه 2000 ( 1998 – 1991 ) به 8/11 میلیون تن رسیده است. همان طور که ملاحظه می گردد طی چهار دهه گذشته متوسط نرخ رشد دهه آخر نسبت به دهه 90 بیش از 61 درصد بوده است.
روند کاهش مصرف مس در دنیا عمدتاً شامل کشورهایی بوده است که در حال توسعه اقتصادی بوده‌اند، به ویژه در کشورهای اروپایی و آمریکا در عرض 20 سال گذشته روند متوسط رشد مصرف سالیانه مس پالایش شده در کشورهای عضو OECD از سال 1970 تاکنون کمتر از 5/1 درصد بوده است به همین علت سهم جهانی رشد مصرف مس کل کشورهای عضو OECD ( شامل‌ آمریکا، اروپای غربی، ژاپن و سایر کشورهای عضو OECD ) که تا سال 1970 حدود 95 درصد بوده در سال 1990 به 82 درصد کاهش یافته است. در مقایسه روند رشد متوسط مصرف در کشورهای در حال توسعه 10 درصد در سال 1970 بیش از 5 درصد و در سال 1990 تقریبا تا 18 درصد افزایش داشته است. از نظر رشد مصرف وزنی ( تناژ )، رشد در کشورهای کره و تایوان بسیار قابل توجه بوده است. این کشورها در حال حاضر مصرفی بیش از 600000 تن در سال مس پالایش شده دارند که مصرف مس کشور کره از انگلستان بیشتر است. همچنین رشد مصرف مس در کشورهای تایلند، مالزی و اندونزی نیز بسیاری قابل توجه بوده است. میزان مصرف وزنی مس در اواخر سال 1970 در این کشورها قابل اغماض بود. اما مصرف همین کشورها در سالهای بعد به بیش از 200000 تن در سال رسید.
روند مصرف کشورهای خاورمیانه شرقی به سرعت از مصرف بسیار کم در سال 1970 به مصرف زیاد سوق داشته است و مصرف تا 100000 تن در سال افزایش نموده است. این تناقض در رشد مصرف قسمتی به دلیل رشد اقتصادی قوی‌تر کشورهای در حال توسعه نسبت به کشورهای توسعه یافته صنعتی بوده است. علاوه بر آن شدت مصرف مس در کشورهای توسعه یافته صنعتی اصولا رو به کاهش است. این پدیده نه فقط بخاطر عدم تمایل در مصرف زیاد مواد خام کشورهای توسعه یافته اقتصادی می‌یاشد.
بلکه به این دلیل است که تاسیسات عمده زیربنائی در این کشورها قبلا ایجاد و احداث گردیده است. در مقایسه شدت مصرف مس در کشورهای در حال توسعه به میزان قابل ملاحظه‌ای در حال افزایش می‌باشد ( جدول 29 ).
در سال 1998 قاره آسیا با 4767 هزار تن معادل حدود 35 درصد، اروپا با 4209 هزار تن حدود 39 درصد و قاره آمریکا با 3852 هزار تن حدود 29 درصد از کل مصرف جهان را به خود اختصاص داده‌اند.

جدول شماره29 : کشورهای عمده مصرف کننده در سال 1998

جدول 30 : میزان مصرف جهانی مس تصفیه شده از سال 1970 تا سال 1996

ادامه جدول 30

ادامه جدول 30.

ادامه جدول 30

فلز مس

مس و  خواص آن :

مس را می توان اولین فلز مورد استفاده بشر دانست این فلز با داشتن سختی

 کافی دارای خاصیت انعطاف پذیری عالی نیز می باشد.به طوری که میتوان آنرا

 به اشکال گوناگونی تبدیل کرددر طبیعت این فلز گاهی به صورت آزاد ولی

اغلب به صورت کانی های مختلف یافت میشود.

خواص فیزیکی مس:

مس یکی از مهم ترین عناصر مورداستفاده در صنایع غیر آهنی است.این فلز

 دارای تغییرات آلوتروپیکی در 1083 درجه سانتیگراد در ساختمان fcc  

ازمذاب متبلور می شود

ثابت کریستالی این عنصر 3.608 آنگسترم وبه دلیل احرازکلیشرایط حلالیت از

 جمله ظرفیت،ردیف الکترو شیمی واندازه اتمی وقرار گرفتن در میانه جدول

 تناوبی واندازه اتمی وردیف الکتروشیمی به عنوان حلال ترین فلزات شناخته شده

 است(تقریباًکلیه عناصر به جز سرب)تاحدودی در مس قابلیت انحلال دارند.

در جدول زیر مشخصات فیزیکی مس آورده شده است:

واحد	عدد	خواص
-----	63.57	وزن اتمی
-----	29	عدد اتمی
A°	1.277	شعاع اتمی
g/cm3	63.54	جرم اتمی
g/cm3	8.93	°20 C چگالی در
g/cm3	8.32 در حالت جامد	1083°C چگالی در
°C	1083	نقطه ذوب
°C	2580	نقطه جوش
j/gk	0.3845	°20C گرمای ویژه در
Cal/cm°s.°C	0.94	هدایت حرارتی
w/cmk	3.98	هدایت حرارتی درصفر درجه سانتیگراد
Sm/mm2	59.5	°20C  هدایت الکتریکی در
N/mm2	45	°20 C سختی برینل در

این خواص نقش مهمی در کاربرد مس دارند.

به دلیل اینکه قطر دهانه نفوذ ساختمان مس نسبت به آلومینیم کوچکتر از ضریب حلالیت نفوذی عناصر دیگر است وشرایط چنین نفوذی کمتر از آلومینیم ویاسایرعناصر با قطر اتمی بزرگتر است به جز هیدروژن و مقدار کمی اکسیژن که در مس محلول می شوند بدیهی است تاٌثیر درجه حرارت در ضریب نفوذ در مورد مس نیز صادق است وافزایش درجه حرارت باعث افزایش انواع مختلف حلالیت می گردد.وزن مخصوص این عنصر نیز در درجه حرارت محیط 8.93 ووزن مخصوص آن در نزدیکی نقطه ذوب 8.4 است،میزان انقباض حجمی آن ازحالت مذاب به جامد،نزدیک به 5%می باشد که از انقباض آلومینیم کمتر است.

مس در صنعت مصارف گوناگونی دارد،محصولات مسی به صورتهای شمش،میل گرد،سیم،لوله وغیره بهعنوان ماده اولیه در سایر صنایع مورد استفاده  قرار می گیرد تولیدات مسی اغلبطبق استانداردهای کشور تولید شونده ساخته وبه بازار عرضه می شوند برای درک بهتر مس موجود در صنعت در زیر بررسی می شود.

مس کاتدیک:

مسی است که پس از تصفیه الکتریکی تولید شده ودارای هدایت الکتریکی مناسب می باشد این نوع کالا فقط بصورت ورق های کاتدی بفروش می رسد.

مس حاوی اکسیژن:

کالاهای مسی حاوی اکسیژن به انواع مختلف زیر تقسیم می شوند.

مس تصفیه شده الکتریکی-مس تصفیه شده حرارتی

هر دو اینها به دلیل داشتن اکسیژن جهت جوشکاری ولحیم کاری مناسب نمی باشند

مس های عاری از اکسیژن که به انواع زیر تقسیم می شوند:

مس عاری از اکسیژن:

مزایای چنین مسی دارا بودن خاصیت بسیار مناسب جوش ولحیمکاری بدون خطر هیدروژن تردی است.

مس اکسیژن زدایی شده توسط فسفر:

وجود فسفر به مقدار ناچیز باعث کاهش هدایت الکتریکی شده وبنابراین در صنایع الکتریکی به طور محدود استفاده می گردد ولی به واسطه نداشتن اکسیژن بالا ودارای خاصیت مناسب جوش ولحیم کاری است.

هدایت الکتریکی:

تاثیر ناخالصی ها در کاهش هدایت الکتریکی مس،براثر آنها روی باند هدایت،نوع حلالیتجانشینی ها یا بین نشینی آنها وهمچین به شکل وساختار فازهای رسوبی آنهابستگی دارد.کاهش هدایت الکتریکی درمورد محلولها بیشتر از فازهای رسوبی بوده.به همین دلیل حضور مقدار کمی اکسیژن وتشکیل اکسید عناصر ناخالص به افزایش هدایت الکتریکی مس ناخالص منجر می شودوهدایت الکتریکی مس به درجه حرارت بستگی دارد وبا کاهش درجه حرارت مقدار هدایت الکتریکی افزایش یافته وعملاً در درجات بسیار پائین وحدود صفر مطلق مقاومت الکتریکی مس نیز صفر می شود.

خواص مکانیکی:

به طور کلی مس فلزی است نرم وچکش خواروعملیات مکانیکی باعث تغییرات در خواص آن می شودمس خالص صنعتی که در صنایع الکتریکی مورد استفاده قرار می گیرد اغلب مس کاتدیک ویا مس عاری از اکسیژن تشکیل شده است.و در صنعت الکتریکی خواص مکانیکی مس کاتدیک از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.با توجه به این که مقدار₅δ وΨ مس اکسیژن زدایی شده توسط فسفر به علت حذف ذرات یوتکتیک                 بیشتر از مس کاتدیک است بنابراین قابلیت انعطاف پذیری مس اکسیژن زدایی شده نیز بیشتر از مس کاتدیک می باشد.وبا توجه به این که مقدار مقاومت به ضربه مس اکسیژن زدایی شده به مراتب بیشتر از مقاومت به ضربه مس کاتدیک است بنابر این خاصیت چکش خواری آن نیز بیشترخواهد بود.           

                                                                                                                                                               خواص شیمیایی:

مس از فلزات نجیب به شمار آمده و در جدول تناوبی قبل از نقره قرار دارد واثر عوامل مختلف روی آنرا

می توان به ترتیب زیر تشریح کرد:

Cuo-Cu2o

هوا :

    مس در مجاورت هوا و رطوبت از یک قشر نازک اکسید مس که مخلوطی از 

می باشد پوشیده می شود،این قشر نازک بقیه فلز را از اکسید شدن حفظ می نماید اگردت زیادی این اکسیدها در مجاورت هوا قرار گیرند ویا سطح مس به شدت اکسید شود،رنگ مایل به سیاه آن به تدریج به رنگ سبز که مخلوطی از سولفات و کلرورهای بازی است تبدیل می گردد.و هوای محیط در تشکیل این فازها بسیار موثر بوده هب طوریکه اکثراًدر نواحی صنعتی ترکیبات سولفاتی ودر مجاورت در یاها ترکیبات کلروری به وجود می آید.

آب:

تاثیر آب بر روی مس بستگی به ترکیبات موجود در ان دارد که مهم ترین آنها وجود مقدار زیاد اکسیژن و ₂CO حل شده و میزان کم CaO در ان است آب سبک با حدوداٌ 8-4 میلی گرم CaO در هر لیتر معمولاٌ تاثیر بیشتری بر مس خواهد داشت.

نمک ها و آب دریاها:

کلرورهای قلییایی وقلیایی خاکی نسبت به مس واکنش داشته وتاثیر آنها بر محصولات مسی بستگی بهغلظت نمک و میزان اکسیژن حل شده در آنا دارد.مس معمولاً در مقابل بخار آب وآبهای شور مانند آب در یا مقاوم بوده ولی وجود اکسیژن در نمکها وغلظت آنها می تواند روی شدت خوردگی اثر گذاشته وآنرا فرسوده سازد.

اسیدها :

خوردگی مس در برابر اسیدها معمولاً از دو جنبه مورد بررسی قرار می گیرد:

الف)اسید های غیر اکسید کننده:این اسیدها روی مس معمولاً اثر چندانی نداشته وحل شدن مس در آنها به مقدارهوا واکسیژن موجود در محیط بستگی دارد مانند HCL و ₄SO₂H

ب)اسیدهای اکسید کننده:مثل ₃HCLO و ₃HNO حلال بسیارخوبی برای مس بوده ومس را در خود حل می کنند

بازها:

تاثیر بازهای مانند هیدرو اکسید سدیم وهیدرو اکسید پتاسیم بر مس مورد توجه قرار گرفته وتقریباً اثرا تمشابهی دارند.معمولاً بازهای رقیق به علت امکان حلالیت بیشتر اکسیژن در آنها اثر شدید تری نسبت به بازهای غلیظ روی مس خواهند داشت.

خواص شیمی فیزیکی:

مس مذاب قابلیت انحلال شدیدتری برای گازهای مختلف دارد.این پدیده هنگام انجماد به سرعت کاهش

می یابد/مقدار حل شدن گازها در مس بستگی به درجه حرارت وفشار جزئی گازها در محیط خارج دارد.گازها اکثراً به صورت اتمی در مذاب حل می شوند.

مشخصات ریخته گری و ذوب:

آلیاژهای مس در تنوع ترکیبات مختلف،فاصله انجماد متفاوتی دارند که پدیده انجماد پوسته ای و انجماد خمیری و انجماد یوتکتیکی وهمچنین پریتکتیکی مختلف را شامل می شوند.

آلیاژهای مس معمولاًبا نقطه ذوبی بالا تر از850 درجه سانتیگراد ودرجه ریخته گری بالاتر از 1000 درجه سانتیگراد ووزن مخصوص معادل 8 گرم بر سانتیمتر مکعب بیشتر در شرایط ریخته گری آلیاژهای آهنی وچدن ها قرار می گیرند واز این رو ریخته گری آن از آلومینیم مشکل تر است وسیالیت آن نیز از آلومینیم کمتر است.

تقسیم بندی آلیاژها:

آلیاژهای مس به دو نوع آلیاژهای نوردی و ریخته گری تقسیم می شوند که از طرق مختلف ریخته گری در ماسه،قالب فلزی و اخیراً سیستم های تحت فشار شکل می گیرند.

کاربردهای مختلف مس:مصارف مختلف مس وزمینه های کاربردی آلیاژهای آن معمولاً بر یک یا چند از خواص زیر استوار است:

1)هدایت الکتریکی وحرارتی بسیارخوب و بالا   2)مقاومت به فرسودگی    3)طنین صدا

4)مقاومت بسیار خوب در محیط های خورنده وخوردگی  5)رنگهای دلپذیر و زیبا

6)تنوع آلیاژی در ساخت قطعات  7)مقاومت به کشش وفشار

مصارف مختلف مس:در دو حوزه صنعتی ومهندسی وامور ساختمانی عمرانی بیشترین کاربرد را دارند،در بخش صنایع و مهندسی:عمدتاً در مبدلهای حرارتی وبویلرها به جهت قابلیت هدایت حرارتی خوب ومقاومت مناسب در مقابل خوردگی وفشار به صورت لوله های مسی در ساخت وسایل حرارتی برودتی نطیر یخچال و بخاری وآبگرمکن ودر صنعت گاز در وسایل گاز سوز ودر خطوط انتقال نیرو یکی از پر کاربردترین فلزات در صنعت برق است.

لایروبی

لایروبی عبارت است از استخراج یا جابه‌جائی خاک یا سنگ که توسط کشتی لایروبی انجام می‌گیرد. در این میان کشتی لایروبی نیز به کشتی‌هائی اطلاق می‌شود که شناور آن را مجهز به تجهیزات جابه‌جائی و استخراج خاک یا سنگ کند.

به‌طور معمول فعالیت‌های لایروبی به دو صورت انجام می‌شود: لایروبی احداث که برای بار اول انجام می‌شود و لایروبی به‌منظور نگهداری که به دو شکل ادواری و منظم است.
فعالیت‌های لایروبی اهدافی را در پی دارد که به اختصار شامل عمیق کردن رودخانه‌ها و یا دریاچه‌ها و یا حوضچه بنادر، پر کردن گودی‌ها در زیر آب یا خشکی، جایگزینی مواد با کیفیت خوب و مناسب به جای مواد ضعیف در زیر آب مثلاً در ساختمان و ابنیه برای فوندانسیون و احیاء با مواد مناسب و مهم‌تر از همه توسعه محیط زیست، استخراج مواد تمیز و قرار دادن روی مواد آلوده به‌عنوان لایه پوشاننده از آلاینده‌ها استفاده می‌شود. زیستگاه‌هائی وجود دارند که به منظور استخراج و قرار دادن، مناسب و مساعدتر از زیستگاه‌هائی مانند زمین‌های در معرض جزر و مد مداوم کنار ساحل هستند.

توضیح این‌که با توجه به اهمیت کاهش محدودیت‌های حاصل از عمق آب و نیز به منظور آبراهه‌هائی برای تردد کشتی‌ها، ایجاد تسهیلات در لنگرگاه و حوضچه بنادر و ایجاد کانال عمیق‌تر لایروبی به‌عنوان کاری غیرقابل اجتناب در صنعت دریانوردی در نظر گرفته می‌شود که باعث تردد شناورها در داخل حوضچه یا کانال می‌گردد. یک پروژه‌ لایروبی اهمیت به‌سزائی دارد زیرا در حین اجرا نه تنها باعث تنظیم عمق و کاهش فرسایش می‌گردد بلکه با استفاده مجدد از مواد حاصل از لایروبی اثرات مثبت یا منفی زیست‌محیطی را نیز در پی خواهد داشت. در قسمت ورودی یا دهانه حوضچه و یا کانال، عکس‌العمل‌های عبور کند، شامل ترکیبی از نوسانات از جزر و مد موجه است که به همین دلیل مواد توده داخل یا خارج از ساحل انتقال می‌یابد و مجدداً در برخورد با مانع به ساحل برگشت خواهد کرد.

در بسیاری از نقاط جهان شن و ماسه و لای حاصل از لایروبی، در آبادسازی و ترمیم نواحی احداث ساحل جزایر مصنوعی و یا ساخت موج‌شکن، مورد استفاده قرار می‌گیرد. استخراج این مواد می‌تواند توسط لایروب لنگری و یا لایروب کششی انجام شود.

در حالت لایروب لنگری لایروب در نقطه مناسب لنگر انداخته و به وسیله لوله کانال‌هائی به عمق ۲۰ متر و قطر ۷۵ متر حفر می‌کند. پس با استفاده از نیروی مکش (ساکشن) شن و ماسه و لای وارد لایروب می‌شود. اما در نوع دوم که لایروب کششی است شن و ریگ‌های اضافی و لای به بستر دریا برگشت می‌یابد. در مجموع آن‌چه حائز اهمیت است برای به حداقل رساندن اثرات زیان‌آور زیست‌محیطی و نیز به منظور دستیابی به بیشترین کارائی و بازده در عملیات لایروبی، توجه به پارامترهای زیست‌محیطی تا حد زیادی مؤثر می‌باشد. باید عملیات لایروبی که گستردگی زیادی در منطقه دارد و تأثیرات زیست‌محیطی متفاوت نظیر خصوصیات فیزیکی، شیمیائی و فیزیولوژیکی را دارد، بررسی شود.

● مهم‌ترین اثرات فیزیکی ـ شیمیائی لایروبی
یکی از مزایای مهم لایروبی افزایش مواد مغذی آب در طی پاشیده شدن آب بر سطح دریا است که موجب افزایش فیتوپلانکتون‌ها و رشد جلبک‌ها می‌شود. از طرفی پاشیده شدن آ بر روی آب کنار ساحل، در صورت وجود مرکز تفریحی و تفرجگاهی، باعث می‌شود برخی استاندارهای بهداشتی، نقض یابند.

مورد دوم طی انجام عملیات لایروبی در بنادر، علی‌الخصوص بنادر ماهیگیری، لنگرگاه‌ها و کانال‌ها، باعث افزایش غلظت فلزات سنگین به ویژه در لنگرگاه‌های حمل مواد نفتی ایجاد می‌شود. فلزات سنگین از جمله کادمیوم و نیکل، ناشی از بقایای تخلیه مواد نفتی است که جذب رسوبات دانه‌ریز می‌شوند و در حین انجام عملیات لایروبی در داخل آب به‌صورت معلق در می‌آیند. این مواد با گذشت زمان به وسیله آب رقیق شده و از غلظت آنها کاسته خواهد شد. ماهیت این مواد بسته به محل لایروبی تا حد زیادی متفاوت است.
مورد سوم به‌طور معمول غلظت اکسیژن محلول در آب بسته به گردش آب در فصل‌های مختلف تغییر کرده و در برخی از موارد به حالت بحرانی و خطرناک می‌رسد. عملیات لایروبی نیز تا حد زیادی منجر به افزایش میزان مصرف اکسیژن می‌شود. اما در رسوبات آهکی و رسی به دلیل کمبود مواد مصرف کننده اکسیژن، تقلیل میزان آن اندک خواهد بود.

مورد چهارم انجام عملیات لایروبی می‌تواند تا مدتی سبب کاهش کیفیت ظاهری آب شود. مانند رسوبات آهکی که به علت بازتاب نور در تغییر رنگ آب نقش به‌سزائی دارند. در هر صورت نواحی تحت لایروبی دارای حجم عظیمی خاک است که به‌طور عمومی غیر متخلخل بوده وضخامت رسوبات در آن چشمگیر است.

بدیهی است که انجام این‌گونه فعالیت‌ها و نیز ریزش و دفن خاک‌های ناشی از عملیات لایروبی در نواحی حساس بیولوژیکی منجر به انهدام بخشی از زیستگاه‌های طبیعی خواهد شد که اگر این امر در بنادر ماهیگیری که اهمیت ویژه‌ای برای سلامت آبزیان و کیفیت عالی از بعد کمی و کیفی دارد حادث گردد صدمات جبران‌ناپذیری در پی خواهد داشت.

نتیجه این‌که باید به این نکته توجه کرد که لایروبی و تخلیه مواد حاصل از آن، باید با تمام شرایط زیست‌محیطی هماهنگ شود تا بندر از بعد زیست‌محیطی پاکیزه و از بعد اکوسیستم دریا به افزایش ذخایر و مهم‌تر از همه کیفیت مرغوب ماهی برای مصرف کنندگان تبدیل شود و با لایروبی مناسب به حفظ محیط زیست کمک نمائیم.

لایروبی وتخلیه مخازن نفتی وحوضچه پتروشیمی

لایروبی وتخلیه مخازن نفتی وحوضچه پتروشیمی

اجرای عملیات لایروبی لجن کف مخازن پالایشگاه ها ، پتروشیمی ، نیروگاه ها ، راه آهن ، صنایع فولاد ، صنایع ذوب آهن ، صنایع مس و شرکت های ملی پخش فراورده های نفتی ایران ، شرکت گاز ، مخازن مراکز انتقال نفت و سایر مراکزی که دارای مخازن حوضچه و محل های جمع آوری لجنهای نفتی میباشند با دستگاه لایروبی و لجن گیری ، مواد نفتی جمع آوری و بارگیری و حمل میگردند.

تخلیه مازوت وانواع فراورده های مایع ازمخازن نفتی
انجام پیمانکاری تخلیه ولایروبی وحمل نقل وامحای مازوت وکلیه فراورده های مایع(لجن اسیدی...) از داخل مخازن وتانک ها وحوضچه های مرسوم در صنعت نفت وپتروشیمی وپالایشگاه توسط پرسنل متخصص وباتجربه به همراه انواع پمپ های کف کش لجن کش ودستگاه های مکنده و دمنده فوق قدرتمند مورد تایید HSE از نظر کیفیت وایمنی